Tarımsal planlamanın “amiral gemisi” battı

Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı göreve geldiği günden beri hatta göreve gelmeden önce bakan yardımcısı iken üretim planlaması ana gündem konusu oldu. Tarımda üretim planlaması ile ilgili yasal düzenlemeler yapıldı. Konuya ilişkin torba yasa 5 Nisan 2023’te çıkarıldı.

Bakanlığın hazırladığı “Tarımsal Üretimin Planlanması Hakkında Yönetmelik” 14 Eylül 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi. 5488 sayılı Tarım Kanunu’nun 7. maddesine dayanılarak hazırlanan ve tarımsal üretimin planlamasına yönelik usul ve esasları düzenleyen yönetmelik, bitkisel üretim, hayvansal üretim ve su ürünleri üretiminde tarım havzası veya işletme bazında üretimin planlanmasını kapsıyor.

Bu yönetmeliğe dayalı olarak “Tarımsal Üretimin Planlaması Kurulu” oluşturuldu. İl bazında üretim planlaması yapmak üzere 81 ilde “Teknik Komite” oluşturuldu. Herkesin umut bağladığı ve nihayet planlı üretim yapılacak diyerek destek verdiği üretim planlaması konusunda ilk adımlar atıldı.

Herkes üretim planlamasının nasıl yapılacağını, hangi ürünleri kapsayacağını merak ediyordu. Biz de gazeteci olarak merak ediyorduk. Ekonomi Gazetesi Yönetim Kurulu Başkanımız Hakan Güldağ ve Genel Koordinatörümüz Vahap Munyar ile birlikte 21 Ekim 2023 günü Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı ile İstanbul’da Orman Bölge Müdürlüğünde buluştuk. Yaptığımız röportajda ağırlıklı olarak üretim planlamasını konuştuk. Bakan Yumaklı, tarımda tüm ürünlerde planlama olamayacağını belirttikten sonra “Tarımsal planlamanın amiral gemisi hububat ve yağlı tohumlar olacak” dedi. Röportajı bu başlıkla genel yayın yönetmenliğini yaptığım Tarım gazetesinde manşetten ve iki tam sayfa olarak yayınladık.

Önce üretimi bitir sonra planla

Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı’nın tarımsal üretim planlamasının “amiral gemisi” dediği hububatta Toprak Mahsulleri Ofisi’nin 2024 ürünü alım fiyatı ve uygulanacak politikalar açıklandı. Öylesine bir fiyat açıklandı ki “amiral gemisi” daha planlamaya geçmeden battı, batırıldı.

“Sen üret yeter” denilen çiftçiye öyle bir fiyat verildi ki çiftçinin üretmeye gücü kalmadı. Birçok çiftçi “ben niye ürettim” diye kendi kendine kızıyor. “Ben üretmesem paramı dövize, faize yatırsam çok daha fazlasını kazanacaktım. Artık üretmek istemiyorum” diyen çok sayıda çiftçi var.

Çiftçilerin çoğu keşke hiç açıklamasalardı, fiyat açıklandıktan sonra piyasa daha da geriye gitti diye tepki gösteriyor.

Fiyatı neden Cumhurbaşkanı açıklamadı?

Buğday ve arpada son birkaç günde yaşananları özetleyelim:

1- Hububat alım fiyatları son yıllarda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanıyordu. Geçen yıl Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından 6 Haziran 2023’te açıklanmıştı. Bu yılın buğday ve arpa alım fiyatı 6 Haziran 2024 günü akşam saatlerinde sessiz sedasız bir biçimde Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından basın bülteni ve sosyal medya hesaplarından açıklandı. Fiyatın bu şekilde açıklanmasının nedeni fiyatın çok düşük olmasıydı.

2- Bakanlık tarafından yapılan açıklamaya göre, Toprak Mahsulleri Ofisi(TMO) 2024 ürünü ekmeklik buğdayı ton başına 9 bin 250 lira, makarnalık buğdayı ton başına 10 bin lira, arpanın tonunu ise 7 bin 250 liradan alacak. Geçen yıl Cumhurbaşkanı tarafından ekmeklik buğday alım fiyatı ton başına 8 bin 250 lira, makarnalık buğday için ton başına 9 bin lira ve arpa alım fiyatı da ton başına 7 bin lira olarak açıklamıştı. Geçen yıla göre buğdayda kilo başına sadece 1 lira, arpada ise 25 kuruşluk bir artış yapılmış oldu.

3- Açıklamaya göre, Çiftçi Kayıt Sistemi(ÇKS)’ne kayıtlı olan çiftçilere buğdayda ton başına 1.750 lira, arpa için ton başına 750 lira fark ödemesi(prim) yapılacak. Çiftçiler, 2023 yılında buğdayda ton başına 1000 lira, arpada 500 lira olan fark ödemesini hasattan tam bir yıl sonra alabildi.

Fiyat neye göre belirlendi, açıklayabilecek var mı?

4- Açıklanan fiyatlardaki artış oranı üreticiye “sen üret yeter” yerine “üretme artık yeter” dedirtti. Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK) verilerine göre, Mayıs ayı itibariyle yıllık enflasyon yüzde 75, Mart ayı verileriyle tarımsal girdi fiyat endeksindeki artış yüzde 49,93 olarak açıklandı. Türkiye Ziraat Odaları Birliği 1 kilo buğdayın üretim maliyetini 10 lira 87 kuruş olarak açıkladı. Buğday alım fiyatındaki artış yüzde 11 ila 12, arpadaki fiyat artış oranı ise yüzde 3,6 oldu. Bu artış oranı neye göre hesaplandı? Bunu açıklayacak bakan, bürokrat var mı? Kimse bu soruya yanıt veremiyor.

5- Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarım ürünlerinde fiyat açıkladığında bunu sosyal medya hesaplarından da paylaşıyor. Bakanlar, bürokratlar Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın paylaşımından sonra fiyatları paylaşmak için adeta yarışırdı. Bu yıl Cumhurbaşkanı fiyatı açıklamadığı ve paylaşmadığı için kimse fiyatları paylaşmadı. Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı kendi kişisel hesabından sadece bakanlığın twittini tekrar paylaştı. Takip ettiğim kadarıyla Bakanlık bürokratları hiç paylaşmadı. Çünkü, çok düşük ve paylaşılacak bir fiyat değil.

TMO “ürün almama” politikası uygulayacak

6- Toprak Mahsulleri Ofisi, çiftçiden aldığı buğday ve arpanın bedelini 45 günde ödeyecek. Resmi tatil ve pazar günleri hariç haftanın 6 günü alım yapacak. Önümüzde 9 günlük Kurban Bayramı tatili var. Resmi tatil olduğu için Ofis ürün almayacak. Ama tatil diye çiftçi tatile gitmeyecek hasat devam edecek. Fiyatın düşük, ödemenin geç olması “ürününüzü Toprak Mahsulleri Ofisi’ne götürmeyin” demektir. Ofis, ürün almama politikası uygulayacak.

İthalatın yasak, ihracatın serbest olması çiftçiye ne sağlar?

7- Buğday ve arpa alım fiyatı duyurulurken dış ticarette de bazı tedbirler açıklandı. Bu tedbirler;

– 2018 yılı Eylül ayından bu yana yasak olan ve yurt içinde üretilen buğdaylarla yapılan kati un ihracatı serbest bırakıldı.

– Ekmeklik/Makarnalık buğday ve arpa ile bunların kırıkları dahil ihracatı kontrollü olarak (TMO’dan uygunluk almak şartıyla) serbest bırakıldı.

– Dahilde İşleme Rejimi kapsamında buğday ithalatı 21 Haziran 2024’ten geçerli olmak üzere 15 Ekim 2024 tarihine kadar durduruldu. Bu tarihte oluşacak piyasa şartlarına göre anılan durdurma işlemi daha ileri bir tarihe de ötelenebilecek.

Bakanlık, ithalatçıya, sanayiciye, ihracatçıya, tüccara “öyle bir fiyat açıkladık ki dışarıdan buğday, arpa almanıza gerek yok” diyor. “Devlet olarak biz almayı düşünmüyoruz, siz en uygun fiyata alabilirsiniz” mesajı veriyor.

Gelecek yıl için tehlike büyük

8- Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK)’nun 2024 yılı bitkisel üretim ilk tahminine göre 2024 yılı buğday üretimi 21 milyon ton olacak. Tahmine göre, hububat grubunda geçen yıla göre ortalama yüzde 5,4 azalış beklenirken buğday üretiminin geçen yıla göre yüzde 4,5 azalması öngörülüyor. Son günlerde yaşanan aşırı yağış ve aşırı sıcaklıklar nedeniyle üretim daha da az gerçekleşebilir.

Geçen yıl(2023) mısır alım fiyatlarının çok düşük açıklanması nedeniyle üretici mısır yerine buğday üretimine yöneldi. Buğday üretim alanları yüzde 7 arttı. Buna rağmen üretim azaldı. 2024 ürünü için açıklanan düşük fiyatlar nedeniyle 2025 yılında buğday ve arpa ekim alanlarında ciddi düşme olabilir.

Destek 1 yıl sonra ödeniyor

9- Buğday ve arpa desteği çiftçiye 1 yıl sonra ödeniyor. Buğday fiyatı tartışılırken Tarım ve Orman Bakanlığı çiftçilere yapılacak destek ödemesini müjdeledi. Ödenecek destekler arasında hububat desteği de var. Bakanlık açıklamasına göre, 2023 yılı buğday ve arpa desteğinin bir bölümünü de kapsayan 492 milyon 697 bin 73 liralık hububat, baklagil ve dane mısır desteği TC Kimlik numarasına göre 7-14 Haziran tarihlerinde çiftçilerin hesabına aktarılıyor. Bunun anlamı şu; Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından 6 Haziran 2023’te açıklana buğday ve arpa destekleme primi çiftçilere 1 yıl sonra ödeniyor. 2024 yılı desteği de Haziran 2025’te ödenmesi bekleniyor.

Çiftçi, fiyatın revize edilmesini istiyor

10- Buğday ve arpa alım fiyatları duyulduğu andan itibaren ülke genelinde çok büyük tepkiye neden oldu. Özellikle Tarım ve Orman Bakanlığı’nın fiyatları paylaştığı sosyal medya hesaplarının altında yüzlerce tepki mesajı paylaşıldı. Türkiye’nin birçok bölgesinde ziraat odaları, çiftçi kuruluşlarının temsilcileri, muhalefet partileri  maliyetin çok altında açıklanan fiyatın revize edilmesini istedi.

Bakana göre çiftçi kışkırtılıyor

11- Basın bülteni ile açıklanan ve çiftçilerin sert tepkisine neden olan 2024 yılı buğday ve arpa alım fiyatı ile ilgili Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı çarpıcı açıklamalarda bulundu. Yumaklı, fiyatların açıklanmasından bir gün sonra çiftçinin, üreticinin hiçbir şekilde rasyonel olmayan, gerçekçi olmayan birtakım vaatlerle adeta kışkırtıldığını iddia ederek; “Bizleri üreticiden, çiftçimizden hiç kimsenin koparmasına izin vermeyeceğiz” dedi.

“Dünya Gıda Güvenilirliği Günü”nde konuşan Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı fiyatların açıklanmasından sonraki ilk değerlendirmesinde şunları söyledi:

“Hasat dönemi başladı. Dün itibarıyla hububat fiyatlarıyla ilgili Toprak Mahsulleri Ofisi referans fiyat açıklamasını gerçekleştirdi. Bütün hazırlıklarını da yapmış durumda. Gıda konusu siyasi bir aparat değildir. 7 gün 24 saat işiyle hemhal olan bu ülkenin insanının sofrasına, onun gıdasını sağlamak için gece gündüz çalışan çiftçinin, üreticinin hiçbir şekilde rasyonel olmayan, gerçekçi olmayan birtakım vaatlerle adeta kışkırtılmasını kabul etmiyorum. Bizler bakanlık olarak bütün çiftçilerimizin, bütün üreticilerimizin her türlü yanında olan üretici bir bakanlığız. Bizi üreticiyle ayırmaya çalışacak her türlü söylemi de reddediyorum. Bizler fiyatı açıkladıktan sonra yanında bir dizi tedbirler de aldık. Bazı ürünlerin ithalatını kısıtladık. Özellikle ihraç edilebilecek olan ürünlerin daha önce yapılmayan ihracatını açtık. Bizleri üreticiden, çiftçimizden hiç kimsenin koparmasına izin vermeyeceğiz. Onların bütün ihtiyaçlarında birlikte olacağız ve inşallah bu güzel hasat dönemini de bereketli bir şekilde geçirmiş olacağız.”

Çavdar, yulaf ve tritikale için fiyat açıklanmadı

12- Buğday ve arpa fiyatı tartışılırken dikkatlerden kaçan bir durum var. Her yıl hububat alım fiyatları açıklanırken, çavdar, yulaf ve tritikale için de fiyat açıklanırdı. Bu yıl bu üç ürün için fiyat açıklanmadı. Toprak Mahsulleri Ofisi de daha sonra yaptığı açıklamada bu üç ürüne yer vermedi. Çavdar, yulaf ve tritikale üreticisi hepten yok sayıldı.

Özetle, Tarım ve Orman Bakanlığı “startejik” ürünler dediği, tarımsal planlamanın “amiral gemisi” dediği hububatta gemiyi batırdı. Bu şartlarda üretim planlaması nasıl yapılacak?